Samookaleczanie, inaczej nazywane samoouszkadzaniem, to celowe, jednak pozbawione intencji samobójczych zadawanie ran swojemu ciału. Często polega ono na kaleczeniu się ostrymi przedmiotami, ale także na uderzaniu się, drapaniu lub przypalaniu własnego ciała. Autoagresja może mieć charakter kompulsywny, występować epizodycznie lub powtarzać się w następstwie określonych sytuacji. Destrukcyjna metoda radzenia sobie z przeżywanymi emocjami zazwyczaj stanowi wskaźnik innych problemów psychicznych, takich jak depresja lub choroba afektywna dwubiegunowa. Nierzadko to także rozpaczliwa próba zasygnalizowania potrzeby pomocy otoczeniu, której nie należy bagatelizować. Wobec tego jak należy zareagować na samookaleczanie bliskiej osoby?
Przyczyny samookaleczania
Przed przystąpieniem do reakcji na samookaleczanie drugiej osoby, warto najpierw zaznajomić się z tym tematem. Przede wszystkim należy poznać potencjalne przyczyny samookaleczenia, bo to w nich leży sedno zaobserwowanej autoagresji. Najczęściej stanowią one uczucie bezsilności, lęku, wstydu, poczucie winy albo krzywdy – nierzadko odczuwane jednocześnie. Emocje są na tyle silne, że doznająca ich osoba nie może sobie z nimi poradzić. Próbuje zniwelować własne napięcie, rozładowując je poprzez samookaleczanie. Z tego powodu większość osób, przynajmniej chwilowo, zyskuje lepszy nastrój po samookaleczaniu – niektórym może ono wręcz sprawiać przyjemność.
Samookaleczanie to bardzo często następstwo traumatycznych doświadczeń w życiu, na przykład molestowania seksualnego, przemocy fizycznej albo psychicznej. Towarzysząca im złość i nienawiść do siebie powodują chęć ukarania się, a także zapomnienia o traumie. Nieprzyjemne emocje zagłuszane są poprzez ból fizyczny. Pozwala to tymczasowo odzyskać poczucie kontroli oraz realności. Druga najczęstsza przyczyna samookaleczeń to choroby lub zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, nerwica, schizofrenia czy autyzm. Doświadczanie częstego i intensywnego złego samopoczucia wzmaga chęć odwrócenia uwagi od bólu emocjonalnego za wszelką cenę.
Samookaleczanie – jak rozpoznać i jak należy reagować?
Nie każda osoba, która dokonuje samookaleczeń, chce, żeby ślady po nich, takie jak blizny, oparzenia czy siniaki, zostały zauważone. Mogą one, wręcz przeciwnie, być maskowane poprzez ubrania. Wówczas sygnałem alarmującym jest na przykład noszenie przez bliską osobę koszulek na długi rękaw w gorące dni lub unikanie okoliczności wymagających odsłonienia ciała, na przykład wyjść na basen. Warto zwrócić uwagę także na to, gdy ktoś na długo zamyka się w łazience albo w pokoju. Dla rodziców niepokojącym sygnałem sugerującym samookaleczanie się dziecka może być znalezienie w pokoju podopiecznego ostrych przedmiotów, takich jak żyletka albo nóż.
W przypadku podejrzenia samookaleczania się u bliskiej osoby warto przeprowadzić szczerą rozmowę. Ważny jest wybór dobrego czasu i miejsca, które mają gwarantować prywatność, ciszę oraz spokój. Następnie należy zasygnalizować, że zauważyło się samookaleczenia lub podejrzewa się takie zachowanie u drugiej osoby i uzbroić się w cierpliwość. Możliwe, że początkowo będzie ona zaprzeczać temu zachowaniu, jednak warto dalej drążyć temat. Absolutnie nie należy ulegać emocjom ani wydawać osądów, ponieważ odbiera to zaufanie. Warto natomiast poinformować o swoim zmartwieniu i trosce. W celu ujawnienia prawdy nigdy nie grozimy – spokojna rozmowa o przyczynie zachowania ułatwi poznanie podłoża problemu. Niezbędne jest wysłuchanie czyjejś historii, a także okazanie swojego współczucia i zrozumienia. Źle odebrane może zostać przesadne zainteresowanie okaleczeniami, dlatego nie powinno się nalegać na ich oglądanie. Absolutnie nie należy również bagatelizować samookaleczeń, nawet jeśli postrzegane są jako niewielkie. Trzeba zapewnić o gotowości do udzielenia pomocy, sugerując również wsparcie specjalisty. Jeżeli drugą osobę przerasta takie zadanie, można pomóc w umówieniu się na wizytę u psychiatry lub psychoterapeuty.
Jak przebiega leczenie samookaleczania?
Samookaleczanie to zachowanie niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia. Pozostające po ranach blizny powodują wstyd i niską samoocenę, z kolei świeże okaleczenia stanowią ryzyko infekcji. Z czasem chęć samookaleczania może się pogłębiać, prowadząc do powstawania coraz głębszych ran, które na przykład stwarzają ryzyko wykrwawienia się. Z racji tego samookaleczanie niewątpliwie wymaga leczenia. Sugerowane są zarówno środki farmakologiczne, które ułatwią wyciszenie i uzyskanie wewnętrznego spokoju, jak i psychoterapia. Wstępem do psychoterapii osób samookaleczających się powinna być rzetelna psychoanaliza. Chodzi o poznanie wnętrza i motywacji człowieka, który przez długi czas starał się swoją emocjonalność zagłuszyć. Droga do samopoznania, przepracowania traum i samoakceptacji często jest długa i zawiła, jednak przy wsparciu doświadczonego terapeuty okazuje się znacznie łatwiejsza. Nieocenione znaczenie ma również wsparcie najbliższego otoczenia: rodziny, przyjaciół czy partnera.
