Hazard należy do uzależnień behawioralnych i znajduje się pośród zaburzeń nawyków i popędów. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD10 określa hazard patologiczny jako powtarzające się działania bez jasnej, racjonalnej motywacji, które nie mogą być kontrolowane i zazwyczaj szkodzą zarówno interesom pacjenta jak i innych ludzi.
Pacjent z kolei opisuje je jako zachowania związane z popędem do działania. Przyczyny ich nie są znane i polegają na często powtarzającym się uprawianiu hazardu, który przeważa w życiu człowieka ze szkodą dla wartości i zobowiązań społecznych, zawodowych, materialnych i rodzinnych. Niemniej jednak według amerykańskich specjalistów, w wykazie DSM V, ta sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana. Należy zaczekać na polskie tłumaczenie DSM V i pojawienie się ICD11, wtedy prawdopodobnie wiele się wyjaśni.
Tyle definicje. Przeciętnemu człowiekowi raczej niezbyt dużo one wyjaśniają. Najczęściej uważamy, że osoba uprawiająca hazard w sposób patologiczny chce po prostu wygrać pieniądze. Być może tak bywa na początku. Jednak w późniejszym czasie, wraz z rozwojem choroby, wygrana schodzi na dalszy plan a osobie uzależnionej chodzi jedynie o osiągnięcie pewnego oczekiwanego stanu emocjonalnego bezpieczeństwa i podniecenia.
Popularność gier losowych
Uzależnienie od hazardu, to taki rodzaj działań (najczęściej gier, ale także zakładów czy zachowań ekstremalnych) których skutek zależy od przypadku, a wygrana lub przegrana przyjmuje postać zysku lub straty materialnej. Żądza wygranej, marzenie o szybkim i łatwo osiągalnym bogactwie, chęć doświadczenia ryzyka przyczyniają się do dużej popularności automatów gier losowych, ruletki, pokera, loterii, wyścigów konnych czy zakładów sportowych.
Najczęściej gry losowe spełniają w życiu człowieka rolę rozrywki. Ale istnieją osoby przekraczające akceptowalny poziom inwestowania w grę posiadanych zasobów – głównie pieniężnych i czasowych. W pewnym momencie gracz może utracić kontrolę nad swoim zachowaniem – pomimo ciągłych przegranych, kolejny raz przystępuje do gry wierząc, że tym razem padnie „wielka wygrana” i „odegra się”. Efektem takiej sytuacji są coraz większe straty – materialne, psychiczne, społeczne, somatyczne ponoszone zarówno przez osobę grającą jak i jej bliskich. Właśnie dlatego, uprawianie patologicznego hazardu można traktować w kategoriach uzależnienia.
Dzieci i młodzież stanowią grupę wysokiego ryzyka uzależnienia od tego typu aktywności. Wyniki ostatnich badań wykazują wzrost zachowań ryzykownych wśród dzieci i młodzieży. Raz w miesiącu lub częściej gra w gry hazardowe od 8% (Keno, zakłady bukmacherskie) do blisko 30% (Lotto, loterie lub inne gry wysyłane za pośrednictwem sms) młodych ludzi. 13-17% deklaruje grę z taką częstotliwością w gry on-line i na automatach (hot spot).
Czynniki ryzyka
- niskie poczucie wartości,
- wadliwa struktura rodziny przy raczej dobrych warunkach materialnych (np. rodzice pracujący za granicą – eurosieroctwo) lub bardzo niski status materialny,
- zła atmosfera wychowawcza w domu rodzinnym,
- brak autorytetu, wzorca do naśladowania,
- niedojrzałe środowisko rówieśnicze,
- nieumiejętność realnej oceny wygranych (75% badanych nastolatków deklaruje, że wygrywa zawsze lub na tyle często, że wygrane przewyższają zainwestowane w grę kwoty),
- osoba uprawiająca hazard lub ktoś z rodziny jest uzależniony od alkoholu, substancji psychoaktywnych itp.,
- poczucie, że można rozpracować system, wymyślić metodę i wygrać,
- podejmowanie ryzyka dla odczucia dreszczyku emocji,
- przeżywanie silnego stresu, poczucie, że granie przynosi odprężenie,
- poczucie nudy, samotności, niepokoju, poczucie, że życie to same niepowodzenia.
Diagnoza
W diagnozowaniu patologicznego hazardu należy brać pod uwagę fazy rozwoju tego zaburzenia, które same w sobie wiele mówią na temat jego przebiegu.
Faza pierwsza, faza zwycięstw, to przede wszystkim granie okazjonalne, granie dla przyjemności. Niemniej już tutaj, na samym początku, zaczyna się rozwijać „robak” uzależnienia, który każe spodziewać się ogromnej wygranej i utwierdza w przekonaniu, że wygrywanie będzie trwało stale. Problem podstawowy w czasie tej fazy to czas jej trwania – 3 do 5 lat!
Bezpośrednio po fali sukcesów i wygranych następuje faza druga – faza strat. W tej fazie grający doświadcza goryczy i rozczarowań w związku z coraz częstszymi porażkami. Rozpoczyna błędne koło odgrywania się, w oczekiwaniu na fortunę. Jeśli pojawia się jakaś wygrana, to w całości pokrywa ona spłatę długów, zaciągniętych na granie. Coraz częściej hazardzista posługuje się kłamstwem, manipulacją, unikaniem spotkań z wierzycielami, kradzieżą, także z domu.
Faza trzecia – faza desperacji. Bardzo często, gdy rozwija się uzależnienie od hazardu, w tym okresie uzależniony jest już odseparowany od rodziny i przyjaciół. Świat zawężony jest do sposobów pozyskiwania środków na granie i spłacanie długów. Coraz częstsze kradzieże powodują wyrzuty sumienia i obsesyjne lęki, prowadzące na skraj wyczerpania emocjonalnego.
Faza czwarta – faza utraty nadziei. Apogeum konsekwencji. Uzależnienie od hazardu triumfuje: strach, przestępstwa, myśli samobójcze i niejednokrotnie także próby odebrania sobie życia, poszukiwanie ukojenia w alkoholu, narkotykach, lekach nasennych i uspokajających rozwija proces destrukcji, więzienie, śmierć. W tej fazie także dochodzi do jeszcze jednej aktywności: zwrócenia się o pomoc i jednocześnie umożliwienie powstania jeszcze jednej, piątej fazy.
Faza piąta, nieformalna – zdrowienie. Terapia – można za jej pomocą zatrzymać uzależnienie od hazardu. Głębokie i systematyczne oddziaływania terapeutyczne pozwalają mieć nadzieję na odnalezienie nadziei na prawidłowe funkcjonowanie w obrębie społeczeństwa i grupy rodzinnej. Konieczne jest także stałe wsparcie w programach zdrowienia Anonimowych Hazardzistów, 12 kroków.
Na zakończenie
Z doświadczenia specjalistów i teoretyków, wyłania się jeszcze pre-faza, faza 0 – dzieciństwo i skłonność niektórych jednostek do fascynacji kolorowym światem automatów do gier. Pozostawmy jednak te rozważania na czas podjęcia terapii.
